του Θεόδωρου Παντούλα
Πριν από 100 χρόνια η ελληνική κοινωνία θα ταραζόταν από την προαναγγελθείσα αυτοκτονία ενός επιφανούς Αθηναίου. Ο εκκεντρικός λόγιος Περικλής Γιαννόπουλος,, λευκοντυμένος κι έφιππος θα έμπαινε στην θάλασσα του Σκαραμαγκά και μ’ έναν πυροβολισμό στον κρόταφό του θα έδινε τέλος στην ζωή του. Ήταν μόλις σαράντα ετών. Το προηγουμένο της αυτοχειρίας του διάστημα είχε φροντίσει να αποτεφρώσει κείμενα και φωτογραφίες του. Διασώθηκαν ωστόσο τα λίγα που πρόλαβε να δημοσιεύσει. Ολιγοσέλιδα βιβλιαράκια, ποιήματα, μεταφράσεις, άρθρα σ’ εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. «Δια το πλήθος των Ρωμηών ήτο ένας άγνωστος. Δια το άνθος των ημιμαθών ένας περίεργος. Δια μερικούς λογίους χαμάληδες ένας λιβελλογράφος» σημείωνε εγκαίρως ο φίλος του Βλάσης Γαβριηλίδης, που απ’ ότι φαίνεται, ήταν από τους λίγους -μαζί με τον Γρ. Ξενόπουλο- που του αναγνώρισαν αρετές που οι περισσότεροι θα ανακάλυπταν την επομένη του θανάτου του.
Ο Περικλής Γιαννόπουλος γεννήθηκε στην Πάτρα το 1870 και για ένα μικρό διάστημα έζησε ως φοιτητής στο Παρίσι και το Λονδίνο, όπου και γνώρισε το κίνημα του αισθητισμού. Επέστρεψε στην Αθήνα και από το 1894 άρχισε να δημοσιεύει μεταφράσεις ποιημάτων των Ντίκενς, Πόε, Λοτί, Ουάιλντ, Μποντλέρ, Μιρμπό, Τελιέ, καθώς και δικά του “πεζά ποιήματα”. Ως δοκιμιογράφος, ποιητής και μεταφραστής συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά (Ακρόπολις, Εστία, Το Άστυ, Παναθήναια, Κριτική κ.ά.).
Η αυτοκτονία του Π. Γιαννόπουλου εικάζεται ότι ήταν αποτέλεσμα ερωτικής απογοήτευσης ή ακραία συνέπεια μιας βιοθεωρίας, με εξαιρετικά επικίνδυνες απόψεις για την νεότητα και την ομορφιά. Ίσως να ήταν και τα δυο μαζί ή και άλλα που αγνοούμε.
Είναι πάντως αλήθεια ότι ο Περικλής Γιαννόπουλος όσο ζούσε εντυπωσίαζε περισσότερο με την γοητευτική εμφάνισή και την ιδιοτυπία της ζωής του παρά με τις συγγραφικές του επιδόσεις. Είναι επίσης αλήθεια ότι η εντυπωσιακή αυτοχειρία του θα έπισκιάσει το ίδιο το λιγοστό του έργο. Ακόμη και οι θαυμαστές του φαίνεται ότι γνωρίζουν πολλά περισσότερα για τις λεπτομέρειες του εθελούσιου θανάτου του παρά για τις ίδιες του τις ιδέες. Το έργο του Περικλή Γιαννόπουλου εξάλλου, αν και μικρό σε έκταση, δεν έχει μελετηθεί και κατά συνέπεια δεν έχει αξιολογηθεί με σοβαρότητα. Για την ώρα πάντως οι γνώμες διίστανται. Φιλόδοξος, μεγαλόστομος, προχειρογράφος λένε οι μεν –οικολόγος… πριν τους οικολόγους, μεγαλοφυής ερμηνευτής της ελληνικής ιστορίας και προφήτης του νέου Ελληνισμού λένε οι δε, παραβλέποντας βεβαίως ότι ο ελληνοκεντρισμός του τον οδηγεί σε μια μισανθρωπία, παντελώς άσχετη με την οικουμενικότητα του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού (που θεωρείται φόρεμα για την διάδοση του Ελληνισμού)!
Στην πραγματικότητα ο Περικλής Γιαννόπουλος δεν υπήρξε εκφραστής της γενιάς του. Να την καταγγείλει θέλησε κι όχι να την εκφράσει. Και το έπραξε αυτό σε πολύ υψηλούς τόνους. Σε τέτοιους τόνους μάλιστα που δεν επιτρέπουν τον διάλογο. Η επίδρασή του στους συγχρόνους του ήταν ελάχιστη. Η έκδοση του των βιβλίων του, Νέον Πνεύμα (1906) και Έκκλησις προς το Πανελλήνιον Κοινόν (1907) πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Η καθολική ελληνική αναγγένηση που ευαγγελίσθηκε διαψεύσθηκε από συγχρόνους κι επιγόνους. Ακόμα και η εκ των υστέρων εκτίμηση ότι λειτούργησε ως πρόδρομος της γενιάς του 1930 και του αιτήματος της Ελληνικότητας είναι αδικαιολόγητη και υπερβολική. Το αίτημα της Ελληνικότητας άλλωστε υπηρετήθηκε από ανθρώπους των οποίων τα κριτήρια είναι παντελώς ξένα προς τις ιδέες του Περικλή Γιαννόπουλου. Βεβαίως οι αισθητικές παρατηρήσεις του δεν άφησαν αδιάφορους ποτέ τους εικαστικούς καλλιτέχνες, αλλά η προσέγγισή τους δεν πήγε ποτέ πέρα από την συμπάθεια.
Η πραγματική επανακάλυψή του έγινε από την μετεμφυλιακή δεξιά, η οποία χρειαζόταν τον ιδεαλισμό του Π. Γιαννόπουλου όπως ακριβώς και τον Χριστιανισμό, ως βέλη δηλαδή στην φτωχή αντικομμουνιστκή της φαρέτρα.
Έκτοτε συγκινεί την ελληνική ακροδεξιά που στο πρόσωπό του ανακαλύπτει έναν πρόδρομό της, φανερώνοντας την λαχτάρα της να μην δείξει πόσο ξένη είναι με την παράδοση του τόπου και του τρόπου μας.
Αυτό που χρειάζεται, κατά την γνώμη μου, είναι να επανεκδοθεί, το έργο του, φροντισμένο από κάποιον μελετητή της προκοπής, και τότε να μελετηθεί και να αποτιμηθεί, τοποθετούμενο στα ιστορικά συμφραζόμενα που το δημιούργησαν. Αυτό δεν το χρωστάμε μόνο στην φιλολογία μας. Το χρωστάμε και στην μνήμη του ίδιου του Περικλή Γιαννόπουλου που, για την ώρα, εκατό χρόνια μετά τον θάνατό του, μένει θύμα ανιστόρητων θεωρήσεων και ιδεοληπτικών παραθεωρήσεων.
Το θέμα επομένως μένει ανοικτό.
Το παράδοξο πάντως είναι ότι ο Περικλής Γιαννόπουλος με τον εντυπωσιακό θάνατό του κέρδισε. Κέρδισε αυτό που η ίδια η ζωή τού είχε στερήσει: την αναγνώριση.
Ευβοιότοπος 