Η εθνική αμηχανία των σχολικών γιορτών

του Γιώργου Μάλφα

«Κάτου απ’ το χώμα, μες στα σταυρωμένα χέρια τους

κρατάνε της καμπάνας το σκοινί – προσμένουνε την ώρα,

δεν κοιμούνται, δεν πεθαίνουν,

προσμένουν να σημάνουν την ανάσταση»

Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα της «κρίσης ταυτότητας» που διαπερνά το σύγχρονο ελληνικό σχολείο είναι αυτό της διαχείρισης του ζητήματος των «εθνικών επετείων». Του τρόπου, δηλαδή, ανάγνωσης, ανάμνησης και ερμηνείας ιστορικών γεγονότων καθοριστικής σημασίας για την εθνική και κοινωνική επιβίωση-συνέχεια του λαού μας. Σε όποιον κινείται εντός της σχολικής πραγματικότητας είναι ολοφάνερη η αμηχανία και η αφασία που χαρακτηρίζει τις σχολικές επετείους των εθνικών μας γιορτών: αγχωτικό καθήκον, άχαρη εθιμική υποχρέωση, επαχθής εξακολουθητικός ευτελισμός των «ιδανικών» που κανείς πια δεν πιστεύει…

Στο επίκεντρο των σχετικών συζητήσεων ανακυκλώνεται αναπόφευκτα η έννοια και το περιεχόμενο του «έθνους»: η ιστορική και υλική του υπόσταση, η συμβολική και πολιτισμική του νοηματοδότηση. Το επίδικο του «έθνους» εξαιρετικά πολυσύνθετο από την ίδια του τη φύση. Πληθώρα  ιστορικών, πολιτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών προβολών ερίζουν για τον (καθ)ορισμό του «έθνους» και φορτίζουν με οξύτητα το κλίμα και τον χαρακτήρα των «εθνικών επετείων». Στις γραμμές που ακολουθούν επιχειρείται  μια συνοπτική-σχηματική (και γι’ αυτό αναγκαστικά  γενικευτική) παρουσίαση δύο κυρίαρχων προσεγγίσεων του νοήματος των εθνικών γιορτών όπως αυτές εκδηλώθηκαν διαχρονικά στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Το έθνος ως φετίχ

Στην εκδοχή αυτής της προσέγγισης δεσπόζει η

Τρεις παράγραφοι για ένα καλοκαίρι

του Δημήτρη Αγγελή

Άνθρωποι νωχελικά ξαπλωμένοι στις ψάθες της ακρογιαλιάς, διασκορπισμένοι σε αμμουδερούς κολπίσκους, σε βραχώδη ακρωτήρια, σε νησιά, ντυμένοι ανάλαφρα έως προκλητικά, ανοιχτοί στην ηδυπάθεια της θερμής αυγουστιάτικης νύχτας, ανέμελοι για το αύριο που ελπίζουν ν’ αργοπορήσει, να μη βρει το δρόμο του, να μην έρθει ποτέ: το σώμα γιορτάζει το καλοκαίρι του, την εξωστρέφειά του, ζει μέσα απ’ τον κάθε πόρο του δέρματός του. Ανοιχτό στη φύση και δεκτικό προς τους άλλους, «αρπαγμένο» απ’ τον ήλιο στους ώμους, με άμμο κι αλάτι στα μαλλιά, μεθάει με τις μικροχαρές της ζωής, βιώνοντας μια νόμιμη πρόφαση επιστροφής στην εφηβεία, μια θεσμοθετημένη περίοδο χάριτος κι ελευθερίας: την άδεια, που το αποφορτίζει απ’ όλες τις μέριμνες και τις ανησυχίες, εκείνες που το ρυτιδώνουν και το καμπουριάζουν όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Παραμερίζουν για λίγο οι ασθματικές επαγγελματικές υποχρεώσεις, ξεχνάς την επιθετικότητα που σου προκαλούν οι βιορυθμοί και η χωροταξία της μεγαλούπολης, γίνεσαι από κατακτητής απλός περιηγητής του κόσμου, ένας ξένος. Γιατί μόνο σαν ξένος μπορείς να τον χαρείς αυθεντικά, ν’ αντικρύσεις τον κόσμο ως δωρεά, με βλέμμα άφθαρτο και καθαρό, δηλαδή σαν παραξενεμένος.

Το καλοκαίρι ορίζεται σαν μια ξενιτεία της νοο-τροπίας, μόνο που αυτή

Η πόλη ως πρόκληση

του Δημήτρη Αγγελή

Η γένεση της δημοκρατίας συμβαδίζει ιστορικά με την εμφάνιση στο προσκήνιο του δημόσιου χώρου, ο οποίος δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται μόνο στη μεταφορική του σημασία, ως κοινότητα δηλαδή με υψηλό πνευματικό επίπεδο, αλλά πρωτίστως στην κυριολεκτική του: ο δημόσιος χώρος είναι η ίδια η πόλη που με την αρχιτεκτονική της διαρρύθμιση λειτουργεί ως ανοικτή πρόσκληση διαλόγου για τη συμμετοχή όλων στα κοινά. Εξάλλου, η μετάβαση στο δημοκρατικό πολίτευμα συντελέστηκε σταδιακά, από τον 8^ο αιώνα και μετά, με την συμβολική «κάθοδο» της εξουσίας από το περίκλειστο ανάκτορο-φρούριο, όπου η βασιλική ισχύς περιβαλλόταν από μια ιερατική αχλύ, ες μέσον της πόλεως, στην αγορά, σ’ έναν τόπο όπου όλοι απείχαν εξίσου απ’ αυτόν, ώστε κανείς πλέον να μην μπορεί να ιδιοποιηθεί την εξουσία. Έτσι, τον 5^ο π.Χ. αιώνα, ο χώρος της δημόσιας ανταλλαγής προϊόντων γίνεται και χώρος δημόσιας αντιπαράθεσης επιχειρημάτων για όλα τα ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος, γι’ αυτό και οι πολιτικοί αναφέρονται στα περισσότερα κείμενα ως «ρήτορες», επειδή ακριβώς διακρίνονταν για την τέχνη της πειθούς. Μάλιστα, η παρακμή της Θήβας αργότερα θα αποδοθεί ακριβώς στην παραμέληση της ρητορικής από τους πολίτες, λόγω των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων, δηλαδή στην αμέληση του κυριότερου καθήκοντός τους. Να επισημάνουμε, επίσης, ότι ένας νόμος του Σόλωνα, που ίσως στις μέρες μας φαίνεται υπερβολικός αλλά αποδίδει με ακρίβεια την αντίληψη της αρχαίας Αθήνας για τη συμμετοχή στα κοινά, στερούσε τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που σε περιόδους στάσεων δεν έπαιρναν δημοσίως το μέρος της μιας εκ των δύο παρατάξεων, χαρακτηρίζοντάς τους ως «άτιμους», ως απαθείς δηλαδή και αδιάφορους πολίτες.

Η μετάβαση στη δημοκρατία, λοιπόν, σήμαινε μια νέα αρχιτεκτονική αντίληψη που επέβαλε έναν χώρο ανταλλαγής ιδεών στο κέντρο της πόλεως. Γι’ αυτό, άλλωστε,

Ελλάς – Ελλήνων – Υπαλλήλων

Η σχέση των πολιτών με το κράτος υπήρξε από την ίδρυσή του προβληματική. Καταργήθηκε δια νόμου η αυτοδιοίκηση των κοινοτήτων και στηρίχθηκε η νομιμοποίησή του από μια πελατειακή αντίληψη, η οποία αντιλαμβανόταν το κράτος ως λάφυρο που έπρεπε να μοιραστεί κατά το εκάστοτε κομματικό δοκούν.
Αποκαλυπτική είναι η μετεπαναστατική κοινοβουλευτική συζήτηση για την ιδιότητα του Έλληνος που, διόλου τυχαία, μπερδευόταν με αυτή του δημοσίου υπαλλήλου! Εάν η αρχή είναι το ήμισυ του παντός είχαμε ξεκινήσει λάθος. «Και

Τη πτωχεία τα πλούσια

του Θεόδωρου Ε. Παντούλα

Πολύ σκοτούρα έχει πέσει τον τελευταίο καιρό με αφορμή την γενική οικονομική δυσπραγία. Και είναι αλήθεια ότι αυτή την στενότητα την στην πραγματικότητα την χρεώνονται ήδη κι αποκλειστικώς όσοι δεν ευθύνονται γι’ αυτήν. Διότι δεν ευθύνομαι ούτε εγώ ούτε εσείς για την χρηματοπιστωτική κρίση αλλά όλοι εμείς εντέλει καλούμαστε ή μάλλον υποχρεούμαστε να την αποπληρώσουμε. Να πληρώσουμε δηλαδή εμείς επειδή κάποιοι αεριτζήδες, ερήμην μας, αγόραζαν και πουλούσαν αέρα. Εξόφθαλμος η αδικία αν και καλό είναι να θυμόμαστε ότι η δικαιοσύνη ούτε ήταν ούτε είναι χαρακτηριστικό του κόσμου ετούτου.

Ωστόσο έχω την εντύπωση ότι φλυαρούμε ακαταπαύστως για ένα σύμπτωμα, αφήνοντας στο απυρόβλητο την ίδια την αρρώστια που στο εν τω μεταξύ

Η υποκρισία της «Ανάστασης»

του Θεόδωρου Ε. Παντούλα

«Όσο υπάρχουν άνθρωποι που αδικούνται και βασανίζονται ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Έτσι έγραφε μια αφίσα που με σπουδή κνίτη ξεκολλούσαν οι θρησκευόμενοι της γειτονιάς μου, οι οποίοι, προφανώς, πιστεύουν ότι η ανάσταση του Κυρίου έγινε για να ανταλλάσουμε ψοφοδεείς ευχές και να βαρυστομαχιάζουμε κάθε άνοιξη.

Ας είμαστε έντιμοι ετούτες τις ημέρες. Μια αργία κοντά στις άλλες είναι και το παραθεωρημένο Πάσχα μας, αφού οι περισσότεροι είμαστε αμέτοχοι στο αναστάσιμο, στο χαροποιόν πένθος του. Επετειακά λιβανισμένοι κι ανυποψίαστα δυστυχισμένοι,  ξοδεύουμε αστόχαστα τις ανάλατες ημέρες μας με έγνοιες του συρμού και του διασυρμού, παντελώς άσχετες με τον εθελούσιο θάνατο του Θεού.

Σε αντίθεση όμως μ’ εμάς που πανηγυρίζουμε με κροτίδες τους μικρούς καθημερινούς θανάτους μας, θυμάμαι την ολιγογράμματη γιαγιά μου, άνθρωπο απονήρευτο, που νήστευε όλη την Σαρακοστή. Νηστεία αληθινή. Όχι faux. Ελιά και παξιμάδι. Έπιανε το στασίδι της στην εκκλησιά, στόλιζε τον επιτάφιο με λουλούδια από τον μικρό της κήπο κι έκλαιγε τον Εσταυρωμένο, τον «πρωτότοκο των νεκρών», με μια ειλικρινή, ολόκαρδη και διόλου γλυκανάλατη θλίψη. Μια θλίψη που την επλάτυνε τόσο όσο η ανυπόκριτος συντριβή της να χωράει όλη την απελπισία του κόσμου. Με όλες τις σκοτούρες που είχε η χαροκαμένη ζωή της, βλαστήμια δεν την άκουσα ποτέ να ξεστομίζει. «Έχει ο Θεός», έλεγε. Κι είχε –τουλάχιστον για όποιον, σαν εκείνη, καταδεχόταν τα πλούτη της εντίμου πενίας του.

Πολύ φοβούμαι πως

Μεγάλο Σάββατο

του Κωνσταντίνου Μπλάθρα

Tο άγιο και μεγάλο Σάββατο, γιορτάζουμε τη θεόσωμη ταφή και την κάθοδο στον Άδη του Kυρίου και Σωτήρα μας Iησού Xριστού, μέσα από τις οποίες το γένος μας ανακλήθηκε και μετατέθηκε στην αιώνια ζωή. Mάτην φυλάττεις τον τάφον, κουστωδία. Oυ γαρ καθέξει τύμβος αυτοζωίαν. Mε την πέρα από λόγια συγκατάβασή σου, Xριστέ ο Θεός μας, ελέησέ μας. Aμήν. O ύπνος του θανάτου O θάνατος είναι το αξεπέραστο όριο. Eίναι η διάψευση όλων των ανθρώπινων πραγμάτων. Στην εκρηκτικής ωραιότητας ακολουθία της κηδείας, που είναι αριστουργηματική όταν ψέλνεται βυζαντινά, θρηνωδείται η καταστροφή όλων των ανθρωπίνων. H ομορφιά σβήνει, η νεότητα παρέρχεται, τα πλούτη διασκορπίζονται, η εξουσία συντρίβεται, η δόξα μαραίνεται. Aκόμα και η δικαιοσύνη χάνει το πρόσωπό της:

Μεγάλη Παρασκευή

του Κωνσταντίνου Μπλάθρα

Tην αγία και μεγάλη Παρασκευή, τελούμε τα άγια και σωτήρια και φρικτά Πάθη του Kυρίου και Θεού και Σωτήρα μας Iησού Xριστού^. τα φτυσίματα, τα ραπίσματα, τα χτυπήματα, τις βρισιές, τα γέλια, την κόκκινη χλαμύδα, το καλάμι, το σπόγγο, το ξίδι, τα καρφιά, τη λόγχη, και προ πάντων τον σταυρό και τον θάνατο που για μας με τη θέλησή του καταδέχτηκε^. κι ακόμα τη σωτήρια στο σταυρό ομολογία του ευγνόμονα ληστή, που σταυρώθηκε μαζί του.

Zων ει Θεός συ, και νεκρωθείς εν ξύλω,

Ω νεκρέ γυμνέ, και Θεού ζώντος Λόγε.

Kεκλεισμένας ήνοιξε της Eδέμ πύλας,

Bαλών ο Ληστής κλείδα το, Mνήσθητί μου.

Mε την υπερφυή και την για μάς πανάπειρη ευσπλαχνία σου, Xριστέ ο Θεός, ελέησέ μας. Aμήν.

H μωρία του Σταυρού

Θυμάμαι έντονα την ερώτηση ενός φίλου: «Γιατί Σταυρώθηκε ο Xριστός; Aφού είναι Θεός θα μπορούσε να σώσει τον κόσμο με οποιονδήποτε τρόπο. Kι άν έπρεπε να πεθάνει, θα μπορούσε να πεθάνει λιγότερο επώδυνα και ατιμωτικά, τέλος πάντων, θα μπορούσε να έχει πεθάνει και από φυσικό θάνατο, ως άνθρωπος!»

Oμολογώ ότι η ερώτηση αυτή μου έφερε αμηχανία. Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ έτσι, αλλά ούτε και την απάντηση γνώριζα. Eίναι σκάνδαλο,

Πάσχα στο εδώ και το τώρα

του Αναστάσιου Θεοφιλογιαννάκου

Ο δυτικός άνθρωπος διέπεται από το πνεύμα της σταυροφορίας. Κυριαρχείται από μια λογική παράκρουση, από μιαν βασανιστική λογική ασθένεια. Φεύγει από το παρόν και το τώρα και ως βάρβαρος τουρίστας σπεύδει να κατακτήσει, να μαγαρίσει άλλους τόπους και χρόνους.

Οι ανθρώπινες σχέσεις που διαπλέκονται από το πνεύμα της δύσης είναι κατ’ ουσίαν μολυβένιες, άτεγκτες, παγερές. Η εγγύτητα των δυτικών ανθρώπων παρουσιάζεται ως ψιλό και απατηλό γράμμα, ως η συνισταμένη της συνταύτισης των ιδεών, της ιδεολογικής και φατριαστικής γειτνίασης ή συμφεροντολογικής σύμπλευσης, αποδεικνύεται τελικά φενάκη, που φρικτά και αιματηρά ανατρέπεται, όταν η χειμαρρώδης ανθρώπινη φύση, η οποία δε μπορεί να κρυφτεί και να συγκρατηθεί επί μακρόν πίσω από κανένα προσωπείο, ξεσπά, ξεχύνεται, αποκαλύπτεται με τον άξεστο τρόπο της, με την πολυπλοκότητά της, με την αντιφατικότητά της, εξεγείρεται  με το θυμώδη ψυχικό δυναμισμό της.

Όσοι όμως

Πασχαλινό μήνυμα του σεβ. Μητροπολίτη Χαλκίδος

Τέκνα μου αγαπητά, ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!

Λαμπαδηφόροι προσήλθαμε αυτή την Άγια Νύκτα, για να γιορτάσουμε και να πανηγυρίσουμε και να διακηρύξουμε ότι «Ανέστη Χριστός εκ νεκρών, λύσας θανάτου τα δεσμά» (τροπάριο Αίνων Βαρέως ήχου). Η Ζωή ενίκησε τον θάνατο!

 

Η Αγία μας Εκκλησία μας καλεί και μας προσφέρει το καινό ποτό, το οποίον δεν πηγάζει από την άγονη πέτρα, αλλ’ αναβλύζει από την πηγή της αφθαρσίας, τον Τάφο του Αναστάντος Χριστού και μας προτρέπει όλους να πιούμε εξ αυτού, για να ζήσουμε αιώνια!

 

Ξεδίψασε κάποτε τον λαό Του τον Ισραήλ, ο Θεός, δια του Μωϋσέως, όταν κεκοπιακώς επορεύετο στην έρημο, με προορισμό την ευλογημένη Γη της Επαγγελίας. Επήγασε τότε ύδωρ εκ πέτρας και ήπιε ο λαός και